Στο άκουσμα του ονόματος Νευροκόπι, αμέσως σκεφτόμαστε τις απίστευτα χαμηλές χειμωνιάτικες θερμοκρασίες και τις απίστευτα νόστιμες πατάτες αυτής της περιοχής της Δράμας, που είναι και ΠΓΕ (Προϊόν Γεωγραφικής Ένδειξης). Παράγει όμως και νόστιμα φασόλια –ιδιαίτερα μπαρπουνοφάσουλα– αλλά και τους σπάνιους μαύρους γίγαντες και μικρόσπερμα φασόλια (επίσης ΠΓΕ). Όμως αυτό το ξέρουν λίγοι.

Από αυτό το σημείο και πέρα, όμως, ο ταξιδιώτης που θέλει, μπορεί να βυθιστεί σε μια αυθεντική εμπειρία ανακάλυψης. Οι συγκλονιστικές τεχνητές λίμνες του Κατάφυτου, των Ποταμών και των Λευκογείων. Το έθιμο των Καβαλάρηδων (αγώνες με άλογα) και το κουρμπάνι (ζωοθυσία και ετοιμασία φαγητου για τους πανηγυριστές) ανήμερα του Αγίου Πνεύματος. Επιβλητικά λατομεία, ολόδροσες ρεματιές με βάθρες για κολύμπι. Το απόρθητο οχυρό Λίσσε.

Ντόπιοι, Πόντιοι, Μικρασιάτες, Σαρακατσάνοι, Βλάχοι –όλοι με τα έθιμά τους, την κουζίνα τους, τις μουσικές τους. Ατέλειωτα χιλιόμετρα σηματοδοτημένων μονοπατιών σε βαθύσκιωτα δάση. Και έρημες εκκλησίες με αγιογραφίες εκπληκτικής τέχνης. Απλωμένος στο ομώνυμο, ονομαστό λεκανοπέδιο, με έδρα του το Κάτω Νευροκόπι, ο Δήμος Νευροκοπίου είναι μια αποκάλυψη.

Στην επικράτεια του Δήμου Νευροκοπίου

Θα ξεκινήσετε το ταξίδι σας αφήνοντας πίσω την πόλη της Δράμας. Θα οδηγήσετε στον κάμπο με το όρος Φαλακρό να ορθώνεται στα δεξιά, αριστερά το Παγγαίο, στο βάθος το Μενοίκιο. Πορεύεστε κάτω από τη συνεχή εποπτεία των βουνών, διασχίζοντας ξερικά κομμάτια της Δράμας και των Σερρών. Ταμπέλες αριστερά-δεξιά στον δρόμο δείχνουν προς τα σπήλαια της Αλιστράτης και του Αγγίτη.

Η διαδρομή προς το Κάτω Νευροκόπι γίνεται ανηφορική, με αλλεπάλληλες στροφές. Φρυγανική βλάστηση, μετά θάμνοι, έπειτα δάση οξιάς. Στα δεξιά σας αντικρίζετε το εγκαταλελειμμένο μεταλλείο βωξίτη: λειτουργούσε έως τη δεκαετία του 1980, πλέον δείχνει «πνιγμένο» στους λόφους των υπολειμμάτων της εξόρυξης, τα οποία έχουν γίνει ένα με το φυσικό περιβάλλον. Στροφή τη στροφή, κατόπιν, φτάνετε στο χωριό Βώλακας, που κατρακυλάει στην πλαγιά χτισμένο αμφιθεατρικά, με τις κεραμοσκεπές των σπιτιών του να μοιάζουν σαν ενιαίο κόκκινο σεντόνι. Εδώ θα είναι η έδρα σας.

Βώλακας

Το χωριό είναι πολύ ιδιαίτερο και δεν σου αποκαλύπτει το ισχυρό του πρόσωπο με την πρώτη ματιά. Βρίσκεται σε υψόμετρο 830 μέτρων, μέσα σε πυκνό δάσος και επιβλητικά λατομεία. Η παράδοση εδώ δεν «φοριέται» σαν ρούχο επετειακό για τους τουρίστες, αλλά είναι βιωματική συνθήκη. Αποτελεί λοιπόν πραγματικό κέντρο πολιτισμού, με δρώμενα ζωντανά, που εμπλουτίζονται και συστηματοποιούνται γοητευτικά κατά τα τελευταία χρόνια.

Οι κάτοικοι του Βώλακα είναι υλοτόμοι και κτηνοτρόφοι, δουλεύουν στα λατομεία και έχουν κατακτήσει μια οικονομική σταθερότητα. Οι παραγωγικές ασχολίες δεν έχουν εγκαταλειφθεί για τον τουρισμό: είναι μεν πολύ σημαντικός, αλλά δεν είναι και ο μόνος τους «κάβος». Πέτρινα σπίτια, δρομάκια, ωραία ξενοδοχεία, καλό φαγητό, δυο-τρία μπαράκια που ξεκινούν σαν καφετέριες τη μέρα και φθάνουν μέχρι όπου αντέξουν οι θαμώνες το βράδυ –με τα ποτάκια τους, τους DJs, τις μουσικές τους και τα σχετικά.

Στην πλατεία, μπροστά στην εκκλησία του Προφήτη Ηλία, στέκει η προτομή του ντόπιου Μακεδονομάχου Άρμεν Κούπτσιου, ο οποίος απαγχονίστηκε το 1906 από τους Τούρκους στη Δράμα, εξαιτίας της εθνικής του δράσης. Θυμίζει, λοιπόν, ότι ο τόπος εδώ έχει βαριά ιστορία. Γύρω από το χωριό, αλλά και μέσα σε αυτό, θα δείτε γουρουνάκια, άλογα, βραχυκέρατες αγελάδες να κυκλοφορούν ελεύθερα. Κι όμως, τα πάντα είναι πεντακάθαρα. Οι αλογατάρηδες του Βώλακα χρησιμοποιούν τα άλογα και για τις δουλειές της υλοτομίας, μα και για την ευχαρίστηση της ιππασίας.

Την περίοδο των Θεοφανείων τελούνται διάφορα ιδιαίτερα «χαντέτια» (όπως τα λένε στη Δράμα), με πιο εντυπωσιακό αυτό των Αράπηδων, από άτομα που μαυρίζουν το πρόσωπό τους με καπνιά και φορούν κουδούνια και προβιές ζώων, απηχώντας παγανιστικές συνήθειες σχετικές με τη λατρεία του Διονύσου. Το καλοκαίρι, πάλι, το Άγιο Πνεύμα γιορτάζεται με πάνδημη συμμετοχή στο πανηγύρι, αλλά και με το ιδιαίτερο έθιμο των Καβαλάρηδων. Ανήμερα, λοιπόν, ολόκληρο το χωριό θα βρίσκεται στο πόδι. Οι πιστοί ξεκινούν από την εκκλησία του Προφήτη Ηλία μεταφέροντας την εικόνα της Αγίας Τριάδας και πηγαίνουν με τα στολισμένα άλογά τους στο ξωκλήσι του Αγίου Πνεύματος, στις πλαγιές του όρους Φαλακρό.

Το μεσημέρι, μετά τη λειτουργία, ακολουθεί το «κουρμπάνι» (ζωοθυσία με κατσίκι), που στη συνέχεια μαγειρεύεται με χόρτα –σαν σούπα– και προσφέρεται στους πανηγυριστές. Οι καβαλάρηδες επιστρέφουν το απόγευμα στο χωριό και ενώνονται με τον κόσμο. Οι γυναίκες του Πολιτιστικού Συλλόγου Βώλακα τραγουδούν παραδοσιακά πολυφωνικά τραγούδια, οι αγώνες ανάμεσα στους καβαλάρηδες ανάβουν τα αίματα, παρέες ανάβουν φωτιές, τρώνε και πίνουν. Μια καταπληκτική γιορτή, με την οποία οι ντόπιοι αγκαλιάζουν τους επισκέπτες και τους κάνουν δικούς τους.

Δεν έχει όμως μόνο αυτά να δώσει ο Βώλακας. Φέτος το καλοκαίρι, από τις 24 Ιουλίου έως τις 12 Αυγούστου, θα πάρει ζωή για δεύτερη φορά το καλλιτεχνικό χωριό Volax (Βώλαξ) – Village of Culture & Art Experience. Η διοργάνωση του 2023 αποτελεί ξεχωριστή και πλήρη πρόταση καλοκαιρινών διακοπών και είναι μοναδική σε όλη τη Βόρεια Ελλάδα. Για τρεις εβδομάδες, δηλαδή, το χωριό θα φιλοξενήσει σπουδαίες προσωπικότητες του καλλιτεχνικού χώρου, καθώς και σεμινάρια μουσικής και χορού για τα παιδιά και τους συνοδούς τους. Όλοι οι δρόμοι και τα ξενοδοχεία, σημειωτέον, είναι προσβάσιμοι και σε ΑΜΕΑ. Τον χειμώνα, πάλι, το χωριό γίνεται ιδανικός προορισμός για χειμερινά σπορ, αφού βρίσκεται μόλις 12 χιλιόμετρα από το χιονοδρομικό κέντρο του Φαλακρού.

Στους Ποταμούς

Από τον Βώλακα κατεβαίνετε έπειτα στο γοητευτικό χωριό Ποταμοί. Νερά άπειρα, λίμνες, ρεματιές, ποτάμια –το λέει και το όνομα, άλλωστε. Παντού υπέροχα άλογα, βραχυκέρατες αγελάδες ελευθέρας βοσκής, τρισχαριτωμένα ημιάγρια γουρουνάκια, που κυκλοφορούν ελεύθερα χωρίς φόβο, χωρίς βιασύνη. Μια γερή αίσθηση ελευθερίας. Περνάτε την πανέμορφη τεχνητή λίμνη των Ποταμών που σχηματίζεται από το φράγμα του Θησαυρού στο Παρανέστι, διασχίζοντας τη γέφυρα πάνω από τα νερά του Νέστου και του παραποτάμου του, του Δεσπάτη. Λίγο έξω από το χωριό βρίσκεται το ρέμα της Μάλουστας, με το εκκλησάκι του Αγίου Ραφαήλ στο κέντρο του, εκεί όπου συναντιέται με τον Δεσπάτη.

Τριγύρω το τοπίο είναι γεμάτο με πλατάνια, φαραγκάτσια, σκλήθρα και γαύρους. Κυριαρχεί ο ήχος του νερού και μια αίσθηση δροσιάς, ενώ το φως πέφτει ήπιο, φιλτραρισμένο από τα φύλλα των δέντρων. Το καλοκαίρι οι Βαλκάνιοι γείτονές μας κατεβαίνουν εδώ για τις διακοπές τους. Το μέρος, άλλωστε, αποπνέει (ακόμα) αθωότητα και το ρέμα φτάνει σε μικρούς καταρράκτες με βάθρες και νερά κρύσταλλο, στα οποία οι πιο τολμηροί βουτάνε. Μπορείτε να πάτε ακολουθώντας το μονοπάτι στο πλάι του ρέματος (χωρίς σήμανση). Σε κάποια σημεία, βέβαια, θα χρειαστεί να μπείτε στο (ρηχό) νερό. Αν αποφασίσετε λοιπόν να κάνετε τη διαδρομή, καλύτερα να ζητήσετε από το ξενοδοχείο σας να υποδείξει κάποιον «αρχηγό», δηλαδή κάποιον από την περιοχή που να ξέρει τα μέρη.

Οι αριστουργηματικές ερημικές εκκλησίες

Βασικός λόγος για να ανεβείτε στα 720 μέτρα, όπου βρίσκεται το χωριό Λιβαδάκι με τους μόλις 5 κατοίκους, είναι ο περίφημος μεταβυζαντινός ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Χτίστηκε το 1870 και το εσωτερικό του θα σας συναρπάσει, είτε αγαπάτε τη θρησκευτική τέχνη, είτε όχι. Ναΐφ αγιογραφίες με σκηνές από τη Βίβλο όλο χρώμα και συναίσθημα –ίσως από Βούλγαρους καλλιτέχνες– ξύλινη, εμφανής οροφή, μαξιμαλιστικό ξυλόγλυπτο τέμπλο και δεσποτικό, γυναικωνίτης με ξύλινα κάγκελα.

Στο χωριό Κριθαράς, πάλι, η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου προβάλει όση αντίσταση μπορεί ακόμα στην πλήρη κατάρρευσή της. Θα πάτε με 4Χ4 ανηφορίζοντας για 20 λεπτά, σε κακοτράχαλο δρόμο. Οι εντοιχισμένες στάμνες στους εναπομείναντες τοίχους λειτουργούσαν ως ηχεία για να ακούγεται η λειτουργία καλά από τους πιστούς: μια πολύ παλιά τεχνική, η οποία θα σας αφήσει άφωνους. Τα δέντρα έχουν κυριεύσει την εκκλησία, η μισή σκεπή έχει πέσει, αλλά ένα καντηλάκι μπορεί να είναι αναμμένο. Αν αισθάνεστε αρκετά ριψοκίνδυνοι για να την επισκεφτείτε, ζητήστε καθοδήγηση σχετικά με τον δρόμο. Οπωσδήποτε, πάντως, να είστε προσεκτικοί.

Ακολούθως θα φτάσετε στον εγκαταλελειμμένο οικισμό Ακρινό, στα όρια της κοινότητας Καταφύτου, μόνο και μόνο για να επισκεφτείτε τη μεταβυζαντινή εκκλησία των Ταξιαρχών Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ, χτισμένη το 1848. Κι εδώ ενδιαφέρουσες αγιογραφίες, όπου και πάλι αναγνωρίζεται (σε κάποια έκταση) η βουλγαρική τεχνοτροπία.

Μέχρι και το 1930 γινόταν εδώ εμποροπανήγυρη και ζωοπανήγυρη. Σήμερα γίνεται ακόμα πανηγύρι, πραγματοποιείται κουρμπάνι, ενώ το κρέας μαγειρεύεται σε μεγάλα καζάνια μαζί με σιτάρι –πρόκειται για το περίφημο μικρασιάτικο αλλά και ποντιακό «κεσκέκι»– κι έπειτα μοιράζεται στους πιστούς. Ακόμα και την εποχή του Σιδηρού Παραπετάσματος οι Βούλγαροι προύχοντες αλλά και ο απλός κόσμος έρχονταν εδώ και συνεόρταζαν με τους Έλληνες. Προσωρινά τα σύνορα, η πίστη διαρκής.

Στο Παγονέρι

Αυτό το χωριουδάκι, που έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός οικισμός, θα μείνει στην καρδιά σας. Πετρόκτιστο και ατμοσφαιρικό, χτισμένο αμφιθεατρικά, με όμορφη απλωτή πλατεία και στενά δρομάκια. Θα αγαπήσετε το μικρό του Λαογραφικό Μουσείο, κυρίως για τις έξυπνες, φροντισμένες και πολύ ενδιαφέρουσες αναπαραστάσεις δωματίων από τον 19ο αιώνα μέχρι τη δεκαετία του 1970, που δείχνουν πώς ζούσαν οι άνθρωποι τότε.

Εκεί όμως που θα βυθιστείτε απολαυστικά στις γεύσεις, στα αρώματα και στον πλούτο της ντόπιας γης είναι στο «Εργαστήριο Παραδοσιακών Προϊόντων – Δημήτριος Μόνιος» (2523023535). Ανήκει στον πρόεδρο του χωριού Δημήτρη Μόνιο, βρίσκεται στο πιο ψηλό σημείο του Παγονερίου, ενώ βλέπει προς τη λίμνη των Ποταμών και τον κάμπο του Νευροκοπίου. Ψυχή του είναι η Αναστασία, η γυναίκα του προέδρου.

Άπειρα γλυκά του κουταλιού, μαρμελάδες και λικέρ από τα φρούτα της περιοχής, αλλά και βουβαλίσιος καβουρμάς και παστουρμάς, τυρί κασέρι και χυλοπίτες (κι αυτά από βουβαλίσιο γάλα), τραχανάς κλασικός, τραχανάς με πιπεριά Φλωρίνης. Η Αναστασία τα φτιάχνει μόνη της και είναι όλα υπέροχα. Πολύ άξια γυναίκα.

Στον Γρανίτη

Στις δυτικές πλαγιές του όρους Φαλακρό, σε υψόμετρο 760 μέτρων, ανάμεσα σε δάση με έλατα, πεύκα, καρυδιές, οξιές και φουντουκιές και σε εγκαταλελειμμένα ορυχεία γρανίτη (που του δίνουν και το όνομά του), το γραφικό χωριουδάκι με την πέτρινη παραδοσιακή βρύση στην πλατεία είναι επίκεντρο εναλλακτικού τουρισμού. Κι αυτό γιατί διαθέτει ένα μεγάλο δίκτυο (30 χιλιόμετρα) άριστα σεσημασμένων μονοπατιών, τα οποία περνούν μέσα από βαθύσκιωτα δάση, φτάνοντας μέχρι την κορυφή του Αποστόλου Παύλου στα 1.775 μέτρα. Κάθε Σεπτέμβριο, επίσης, διοργανώνονται εδώ οι δημοφιλείς αγώνες ορεινού τρεξίματος «Granitis Trail», με τη συμμετοχή εκατοντάδων αθλητών από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Ψυχή της διοργάνωσης ο πολύ δραστήριος Νίκος Μπουρλίβας (6944621047, www.granitistrail.gr).

Το πραγματικό πρόσωπο του χωριού, πάντως, θα το ανιχνεύσετε στη χαράδρα δίπλα στο ρέμα, εκεί όπου προπολεμικά βρισκόταν ο παλιός οικισμός του Γρανίτη, με τα καλντερίμια από γρανιτόπετρα, τα χαρακτηριστικά, παραδοσιακά δίπατα σπίτια και την πολύ όμορφη παλιά εκκλησία των Ταξιαρχών (του 1873). Θα ζητήσετε από την κοινότητα του χωριού στην πλατεία να σας την ανοίξουν.

Στο Οχυρό Λίσσε

Σε 9 χλμ. απόσταση από τον Γρανίτη βρίσκεται το φημισμένο οχυρό Λίσσε, πάνω σε λόφο με μεγαλοπρεπή θέα σε όλο το λεκανοπέδιο του Νευροκοπίου, αλλά και στα όρη Φαλακρό, Μενοίκιο, Όρβυλος στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Μέχρι το 1936 Λίσσε λεγόταν το διπλανό χωριό (στα βουλγάρικα σημαίνει Περίβλεπτο), σήμερα ονομάζεται πλέον Οχυρό. Έγινε δηλαδή ανταλλαγή ονομάτων.

Τμήμα της αμυντικής Γραμμής Μεταξά, που περιελάμβανε 21 οχυρά (υπόγεια και επίγεια) κατά μήκος της ελληνοβουλγαρικής μεθορίου, το Λίσσε αποτέλεσε το μεγαλύτερο οχυρωματικό έργο της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Η Γραμμή Μεταξά, εντωμεταξύ, υπήρξε ο κύριος προμαχώνας του αγώνα της χώρας μας κατά της εισβολής των Γερμανών. Το Λίσσε δεν καταλήφθηκε ποτέ, αλλά παραδόθηκε τελικά στις 10 Απριλίου 1941, μετά τη συνθηκολόγηση της Ελλάδας. Ο διοικητής του, ο ταγματάρχης Γεώργιος Δετοράκης, αρνήθηκε να συνομιλήσει με τους Γερμανούς όταν ζήτησαν να μάθουν τα μυστικά της απόρθητης κατασκευής του.

Θα επισκεφθείτε το μικρό μουσείο όπου εκτίθεται οπλισμός της περιόδου του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και όπου μπορείτε να παρακολουθήσετε και μικρό ντοκιμαντέρ για τη Μάχη του Λίσσε. Συνταρακτική η επίσκεψη στις υπόγειες στοές (Χελώνες), οι οποίες ξεπερνούν τα 950 μέτρα συνολικά. Επισκέψιμη, σήμερα, είναι μόνο μία χελώνη.

Κατεβαίνοντας από τον λόφο του Λίσσε στο χωριό Οχυρό, μπορείτε να επισκεφθείτε την Αίθουσα VR1 Virtual reality. Φοράτε την ειδική κάσκα και, μέσα από την αφήγηση γνωστού ηθοποιού, βρισκόσαστε να «συμμετέχετε» στις καθημερινές συνθήκες διαβίωσης των υπερασπιστών των οχυρών, 82 χρόνια πριν. Κλείστε ραντεβού για να ζήσετε αυτήν την εμπειρία (η αίθουσα είναι ανοιχτή Πέμπτη-Κυριακή) μέσω του ξεναγού στο οχυρό Λίσσε.

Λίμνη Κατάφυτου

Συνεχίζοντας την εξερεύνησή σας, παρακάμπτετε προς το παρόν το Κάτω Νευροκόπι (θα το δείτε αργότερα) και προχωράτε προς το Φράγμα Κατάφυτου και την τεχνητή λίμνη που σχηματίζεται εκεί. Τόπος θαυμάσιος, με γαλάζια θέα και πυκνό δάσος. Μπορείτε να κάνετε βόλτα κυκλώνοντας περιμετρικά τη λίμνη, να περάσετε τη γέφυρα και να κατεβείτε στο νησάκι, να ρομαντσάρετε, να βγάλετε φωτογραφίες και μετά να ανεβείτε προς τα πάνω και να σταθμεύσετε στο Κιόσκι για πικ νικ.

Τριγύρω δάσος με σκλήθρα, αγριοκερασιές, οξιές, φουντουκιές, αλλά και διάφορα θηράματα, κρυμμένα μέσα στα δέντρα. Ησυχία, κελαηδίσματα πουλιών, θέα φανταστική και η λίμνη στα πόδια σας. Λίγο πριν το καλοκαίρι, τα λευκά άνθη από τις άγριες κερασιές κάνουν τις πλαγιές να μοιάζουν σαν είναι σκεπασμένες με χιόνι. Συνεχίζοντας τον δρόμο σας συναντάτε και το χωριό Βαθύτοπο: εδώ θα βρείτε παντού να αγοράσετε (και στα καφενεία και στα μαγαζιά) τα διάσημα ΠΓΕ προϊόντα της περιοχής Νευροκοπίου, όσα αναφέρθηκαν και στην εισαγωγή.

Στη λίμνη Λευκογείων

Πίσω από το Φαλακρό όρος, κοντά στη Βουλγαρία, το φράγμα Λευκογείων σχηματίζει μία ακόμα πανέμορφη, τεχνητή λίμνη, στην οποία θα δείτε ακόμα και μικρά φιόρδ, πολλά είδη πουλιών –κορμοράνους, πελαργούς, ορτύκια, νερόκοτες– καθώς και άφθονα λιμνόψαρα (γριβάδια, κυρίως). Γύρω της, επίσης, θα πεζοπορήσετε σε καλά σεσημασμένο και καλοδιατηρημένο μονοπάτι 13 χιλιομέτρων. Σε μια οργιαστική φύση με εγκατεστημένα κιόσκια, σημεία για ανάπαυση και θέα, αλλά και δυνατότητα για ψάρεμα.

Ο δραστήριος Ορειβατικός Σύλλογος του Κάτω Νευροκοπίου οργανώνει και περιπατητικές δραστηριότητες, αλλά και τους αγώνες Frozen Peaks (www.frozenpeaks.com). Η διαδρομή περνάει από όλα τα ιστορικά σημεία της περιοχής, ανεβαίνει στο Φαλακρό όρος και φτάνει στο χωριό Ποταμοί.

Στο Κάτω Νευροκόπι

Μα γιατί το λένε Κάτω Νευροκόπι; Υπάρχει και Άνω Νευροκόπι; Ναι, υπάρχει αλλά όχι στην Ελλάδα. Το παλιό όνομα της κώμης ήταν Ζύρνοβο και μετονομάστηκε σε Κάτω Νευροκόπι από τους Έλληνες του Άνω Νευροκοπίου, που βρίσκεται σήμερα στη Βουλγαρία, αφού κατέβηκαν στην Ελλάδα και ίδρυσαν το Κάτω Νευροκόπι με τη Συνθήκη του Νεϊγύ (27 Νοεμβρίου 1919, μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και την πλήρη ήττα της Βουλγαρίας).

Εντυπωσιακός ο ιερός ναός του Αγίου Δημητρίου, ο οποίος χτίστηκε το 1866 και διαθέτει τρίκλιτη βασιλική ξυλόστεγη, με εικόνες του 1874 και περίστωο, τριώροφο και μνημειακό καμπαναριό. Στο εσωτερικό του υπάρχουν τέσσερα παρεκκλήσια: τα δύο βρίσκονται στον γυναικωνίτη και τα άλλα δύο ήταν εξωτερικά του ναού, στο περίστωο, το οποίο έχει προσαρτηθεί τώρα με τα κουφώματα μέσα στο ιερό.

Μια βόλτα στο Κάτω Νευροκόπι, που διασχίζεται από ρέμα το οποίο ακόμα αναζητάει το όνομά του (έχει τεθεί σε διαβούλευση, στο Δήμο) θα σας αποκαλύψει λίγα, πολύ λίγα από τα παλιά όμορφα σπίτια, που στέκονται στωικά ανάμεσα στις κυρίαρχες, σύγχρονες κατασκευές. Φτάνοντας στη μεγάλη πλατεία, θα κάτσετε για καφέ. Το χωριό, εντωμεταξύ, βρίσκεται στο κέντρο του λεκανοπεδίου του Νευροκοπίου και απέχει 47 χλμ. από τη Δράμα και μόλις 12 χλμ. από τα σύνορα της Βουλγαρίας, όπου και βρίσκεται το τελωνείο Εξοχής.

Στην Εξοχή, τώρα, θα σας εντυπωσιάσουν τα εγκαταλελειμμένα σπιτάκια που χτίστηκαν στα πλαίσια του Σχεδίου Μάρσαλ μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ώστε να δοθούν σε όσους είχαν ανάγκη στέγης. Δεν κατοικήθηκαν ποτέ. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980 η περιοχή από το χωριό Γρανίτης μέχρι και την Εξοχή θεωρούνταν στρατιωτική ζώνη, οπότε η πρόσβαση απαιτούσε ειδική άδεια. Πλέον, τα σπιτάκια στέκουν σε σειρές λίγο έξω από το χωριό, σαν σκηνικό υπόμνησης άγριων καιρών, περιμένοντας ίσως έναν άλλο Θόδωρο Αγγελόπουλο, που θα μιλήσει με τόλμη για τα δεινά της περιοχής.

Πηγή: Travel.gr